ارزیابی ایرانی‌ها: فساد در جامعه فراگیر شده است، بانک ها فاسد‌ترین هستند

آی‌پز، طی یک نظرسنجی، تصور ایرانی‌ها از ماهیت و میزان فساد در ایران، گرایش‌های مردم در ارتباط با فساد و اقدامات ضدفساد و همچنین ارزیابی آنان را از موسسه‌ها یا سازمان‌هایی که متاثر از فساد هستند مورد سنجش قرار داده است.

مطابق نتایج این نظرسنجی که طی روزهای 4 تا 16 مهر 1394 انجام شده است، بانک‌ها فاسدترین موسسه ایرانی از نظر مالی و اداری هستند. 77 درصد ایرانی‌ها می‌گویند که بانک‌ها به مقدار خیلی زیاد، زیاد یا تاحدی فاسد هستند. بعد از بانک‌ها به ترتیب، شهرداری (63 درصد)، دادگستری (63 درصد) و نیروی انتظامی (55 درصد) قرار دارند.

همچنین اکثریت ایرانی‌ها (71 درصد) اعتقاد دارند که فساد در جامعه فراگیر شده است و 96 درصد هم با این جمله موافق هستند که مجازات مناسب و سخت‌گیرانه اصلی‌ترین عامل بازدارنده‌ی فساد در ایران است.

سازمان های درگیر فساد: بانک ها بیشترین، سازمان محیط زیست، کمترین

برای ارزیابی اندازه‌ی فساد در سازمان‌ها و ادارات مختلف مانند موسسات خدمات شهری، نهادهای قضایی و نهادهای انتظامی، پاسخگویان مورد این پرسش قرار گرفتند که به نظر آنان میزان فساد در هر یک از این سازمان‌ها (شامل 14 سازمان مختلف) چقدر است (خیلی زیاد، زیاد، تاحدی، کم، خیلی کم یا اصلا).

مطابق نتایج این نظرسنجی، بانک‌ها، فاسدترین موسسه اداری در ایران هستند. 77 درصد ایرانی‌ها می گویند بانک‌ها به مقدار خیلی زیاد، زیاد یا تاحدی فاسد هستند. بعد از بانک‌ها به ترتیب شهرداری (63 درصد)، دادگاه ها و دادگستری (63 درصد)، نیروی انتظامی (55 درصد)، سازمان ثبت اسناد و احوال (53 درصد)، بیمارستان‌ها و بهداشت و درمان (52 درصد)، شوراهای شهر یا روستا (50 درصد)، پلیس راهنمایی و رانندگی (48 درصد) و دانشگاه‌ها (46 درصد) قرار دارند. موسسه‌ای که از کمتر از سایر سازمان‌ها درگیر فساد اداری و مالی است نیز از نظر ایرانی‌ها، سازمان محیط زیست است (22 درصد)؛ بعد از محیط زیست، بنیاد مستضعفان (24 درصد)، سپاه پاسداران (30 درصد)، آموزش و پرورش و مدارس (30 درصد) و کمیته امداد (32 درصد) در رتبه های بعدی قرار دارند.

ارزیابی میزان فساد در سازمان های مختلف (%)	خیلی زیاد	زیاد	تاحدی	کم	خیلی کم	نمی دانم
بانک	27	30	20	9	6	8
شهرداری	24	26	13	18	6	13
دادگاه ها و دادگستری	26	24	13	16	11	10
نیروی انتظامی	13	21	20	19	18	9
سازمان ثبت و احوال	15	24	15	15	10	21
بیمارستان ها و بهداشت و درمان	11	19	21	27	18	4
شوراهای شهر و روستا	13	23	14	17	12	21
پلیس راهنمایی و رانندگی	12	19	17	26	18	8
دانشگاه	8	18	20	22	14	18
کمیته امداد	9	11	12	24	25	19
آموزش و پرورش و مدارس	4	10	16	33	29	8
سپاه پاسداران	9	10	11	20	26	24
بنیاد مستضعفان	5	7	11	23	21	33
سازمان محیط زیست	4	8	11	30	24	23

چنان که نتایج به دست آمده در این نظرسنجی نشان می‌دهد، مردم بیش از هر سازمانی در باره نظام سلامت و نهادهای وابسته به آن دارای نظر مشخصی هستند، فقط حدود 4 درصد در این که میزان فساد در سازمان‌های مربوط به این بخش چه اندازه است، نظر یا اطلاعی ندارند. از این منظر، راهنمایی و رانندگی، آموزش و پرورش، بانک‌ها و نیروی انتظامی در رده‌های بعدی قرار دارند.

در مقابل، مردم در مورد میزان فساد در بنیاد مستضعفان کمتر از سایر ارگان‌ها نظر یا اطلاع مشخصی دارند (32 درصد در این مورد نظر مشخصی ابراز نداشته‌اند). سپاه، محیط زیست و سازمان ثبت از این نظر در رده های بعدی قرار می گیرند.

فراگیری فساد در جامعه ایران

اکثریت پاسخگویان این نظرسنجی (71 درصد) بر این باور هستند که فساد در ایران فراگیر (یا تاحدی فراگیر) شده است. در مقابل تنها 15 درصد اعتقادی به فراگیر شدن فساد در ایران ندارند.

فراگیری فساد در جامعه ایران بر اساس محل سکونت و پیگیری اخبار مرتبط با فساد

اگر فراگیری فساد در جامعه ایران در میان کسانی که به این پرسش، پاسخ مشخصی داده‌اند مورد سنجش قرار گیرد، می‌توان گفت که ساکنان مناطق شهری نسبت به ساکنان مناطق روستایی بیشتر به فراگیری فساد در جامعه ایران باور دارند (84 درصد به 78 درصد). همچنین کسانی که اخبار مرتبط با فساد را زیاد یا خیلی زیاد دنبال می کنند بیشتر از کسانی که اخبار را تاحدی دنبال می کنند یا کم دنبال می کنند (یا اصلا دنبال نمی کنند)، اعتقاد دارند که فساد در ایران عادی و فراگیر شده است. (89 درصد به 85 درصد و 80 درصد).

فراگیری فساد در جامعه ایران – پاسخگویان نسبت به گذشته بدبین هستند

اکثر ایرانی‌ها (68 درصد) می‌گویند که فساد در ایران طی 5 سال گذشته بیشتر یا خیلی بیشتر شده است. تنها 17 درصد اعتقاد دارند که طی 5 سال گذشته فساد در ایران کمتر یا خیلی کمتر شده و حدود 7 درصد هم معتقدند که میزان فساد طی این 5 سال در ایران ثابت مانده است.

فراگیری فساد در جامعه ایران – پاسخگویان نسبت به آینده، کمتر بدبین هستند

وقتی پاسخگویان مورد این پرسش قرار می‌گیرند که ارزیابی آنها از میزان فساد طی 5 سال آینده چگونه خواهد بود، از میزان بدبینی آنها (نسبت به ارزیابی آنان از میزان فساد در گذشته)، کاسته می‌شود. بااینحال هنوز درصد کسانی که می‌گویند فساد طی 5 سال آینده بدتر خواهد شد، بیشتر از درصد کسانی است که بر این باور هستند فساد طی 5 سال آینده کمتر می شود (به ترتیب 35 درصد به 33 درصد). پنج درصد هم اعتقاد دارند میزان فساد طی 5 سال آینده تغییر نخواهد کرد و در حد فعلی ثابت می‌ماند.

علی‌رغم اینکه از میزان بدبینی پاسخگویان نسبت به فساد در آینده کم شده است، اما درصد بالای کسانی که به این پرسش پاسخ مشخصی نداده اند (17 درصد) یا به گزینه‌های دیگر اشاره کرده‌اند (10 درصد) بیانگر آن است که ارزیابی مردم از میزان فساد در آینده به صورت کلی با احتیاط همراه است. درصد کسانی که گفته بودند از میزان فساد طی 5 سال گذشته اطلاع ندارند یا در ارزیابی‌شان از میزان فساد در گذشته به گزینه های دیگر اشاره کرده بودند، نسبت به آینده به مراتب کمتر است (به ترتیب 7 و 1 درصد)

مسن تر ها نسبت به آینده خوشبین‌تر هستند

وقتی ارزیابی پاسخگویان در مورد میزان فساد در آینده مطابق ویژگی‌های فردی آنها و در میان کسانی که به این پرسش، پاسخ مشخصی داده‌اند مورد سنجش قرار گیرد مشخص می‌شود که افراد مسن‌تر (بالای 60 سال و بین 45 تا 59 سال) نسبت به افراد جوان‌تر (18 تا 29 ساله‌ها و 30 تا 44 ساله‌ها)، در مورد آینده به طرز معنی‌داری خوشبین‌تر هستند. این امر به خصوص در میان افراد بالای 60 سال به وضوح مشخص است. 83 درصد افراد بالای 60 سال اعتقاد داند که فساد طی 5 سال آینده کاهش پیدا می کند (در مقابل 15 درصد که نظری مخالف دارند).

افراد بین 18 تا 29 سال هم از سایر گروه‌های سنی نسبت به آینده بدبین‌تر هستند. 57 درصد آز آنها می گویند که فساد در ایران طی 5 سال آینده بیشتر می شود و تنها 35 درصد اعتقاد دارند که میزان فساد در ایران طی 5 سال آینده کاهش خواهد یافت.

ارزیابی میزان فساد در ایران در آینده بر اساس مجاری پیگیری اخبار مرتبط

اگر پاسخگویانی که به این پرسش، پاسخ مشخصی داده‌اند بر اساس میزان پیگیری اخبار و اطلاعات مرتبط با فساد مورد سنجش قرار بگیرند مشخص می‌شود کسانی که اخبار مرتبط با فساد را به صورت شفاهی پیگیری می‌کنند یا از اینترنت و ماهواره برای پیگیری اخبار مرتبط با فساد استفاده می‌کنند، نسبت به کسانی که صدا و سیما یا روزنامه‌ها را به عنوان منبع خبری خود استفاده می‌کنند، در مورد آینده بدبین‌تر هستند. 58 درصد کسانی که اخبار مرتبط با فساد را به صورت شفاهی پیگیری می کنند، 56 درصد افرادی که این اخبار را از طریق اینترنت پیگیری می ‌کنند و 53 درصد کسانی که از ماهواره برای پیگیری اخبار مرتبط با فساد استفاده می‌کنند اعتقاد دارند که میزان فساد در ایران طی 5 سال آینده افزایش خواهد یافت. این رقم برای افرادی که اخبار مرتبط با فساد را از طریق روزنامه یا صدا و سیما پیگیری می‌کنند به ترتیب 32 و 43 درصد است.

تاثیر توافق هسته ای بر مبارزه با فساد در آینده – ایرانی‌ها خوشبین هستند

اکثریت ایرانی‌ها (حدود 54 درصد) اعتقاد دارند که بعد از توافق هسته‌ای، مسئولان کشور توجه بیشتری بر مبارزه فساد خواهد داشت. هرچند حدود 26 درصد نظر مخالف دارند.

مجازات، مهمترین عامل بازدارنده فساد

برای بررسی عناصری که می توانند باعث کاهش فساد در جامعه شوند (عوامل بازدارنده فساد)، پاسخگویان در برابر هشت عنصر متفاوت از قبیل وضعیت مناسب اقتصادی، وجود قواعد اخلاقی، نقش دولت، نظارت رسانه‌ها، مجازات مناسب، اجرای قوانین و ... قرار گرفتند و از آنها خواسته شد تا بگویند به چه اندازه با این موضوع موافق یا مخالفند که آن عنصر می تواند نقشی کاهش دهنده در فساد داشته باشد.

مطابق نتایج بدست آمده و از میان کسانی که به این سئوال پاسخ مشخصی داده‌اند، مجازات‌های سنگین و مناسب (96 درصد)، اصلی ترین عامل مبارزه با فساد است. بعد از مجازات‌ها، عناصر دیگری چون اخلاقیات (91 درصد)، اجرای قوانین موجود (90 درصد)، وجود قوانین مناسب (89 درصد)، شرایط مناسب اقتصادی (89 درصد)، نظارت رسانه‌ها (79 درصد) و تمرکززدایی مالی (اینکه پول کمتر دست دولت نباشد تا هزینه کند با 57 درصد) قرار دارند.

پاسخگویان در عین حال عدم دخالت دولت در امور را چندان عامل تعیین کننده‌ای در مبارزه با فساد نمی دانند. تنها 32 درصد موافق این امر هستند که عدم دخالت دولت به مبارزه با فساد کمک می کند و 68 درصد هم نظر مخالف دارند.

ایرانی‌ها میزان فساد در جامعه را به طور متوسط 60 از 100 می دانند

از پاسخگویان خواسته شده است بگویند اگر بیشترین میزان فساد در یک جامعه 100 باشد و کمترین مقدار آن صفر، فکر می کنند مقدار فساد در جامعه ی ما چقدر است.

پاسخ‌ها نشان می‌‌دهد که پاسخگویان به طور متوسط برای فساد در جامعه ی ما نمره ای حدود 60 در نظر می گیرند. همچنین عدد میانه از نظر پاسخگویان برابر 60 است؛ یعنی در واقع نیمی از پاسخگویان نمره ای بیشتر از 60 برای ارزیابی میزان فساد در جامعه در نظر می گیرند و نیمی کمتر از آن. از طرف دیگر، در مقابل تقریبا 30 درصد از پاسخگویانی که میزان فساد در جامعه را بالای 75 ارزیابی می کنند (یک چهارم بالای سنجه ی فساد)، حدود 10درصد آن را کمتر از 25 (یک چهارم پایین سنجه ی فساد) می دانند. بیشترین میزان فساد مورد اشاره از جانب پاسخگویان رقم 50 بوده است.

نمره فساد	%
نمره بین 1 تا 25	10
نمره بین 26 تا 50	37
نمره بین 51 تا 75	24
نمره 76 تا 100	29

شاخص های مرکزی
میانگین	60
میانه	60
نما	50

ارزیابی مردم از مقایسه میزان فساد در ایران با جامعه‌های دیگر

گذشته از ارزیابی میزان فساد در جامعه ی ایران، پاسخگویان میزان فساد در ایران را با کشورهای دیگر نیز مقایسه کرده اند. بنا به ارزیابی آنان، اگر میزان فساد را در ایران با 150 کشور دیگر دنیا مقایسه کنیم، ایران به طور متوسط در رده ی 80 قرار می گیرد که بالاتر از حد میانی این رتبه بندی (از لحاظ نظری معادل 75) است. میانه نمره پاسخگویان در این ارزیابی 75 است؛ بدین معنی که نیمی از پاسخگویان رتبه ی فساد در ایران را در مقایسه با سایر کشورها بیشتر از 75 می دانند و نمی نیز رتبه فساد در ایران را پایین تر از 75.

همانطور که در جدول پایین مشخص است، نمره نما از منظر پاسخگویان هم برابر با 100 است؛ یعنی بیشترین رتبه ای که توسط پاسخگویان در ارزیابی فساد در ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان تکرار شده است.

مطابق گزارش سازمان شفافیت بین‌المللی (2014) که میزان فساد را در جهان از سال ۱۹۹۵ تا کنون مورد بررسی و سنجش قرار می‌دهد. ایران از نظر فساد در رده‌ی ۱۳۶ جهان قرارد دارد.

مقایسه فساد در ایران با جامعه های دیگر	%
عدد 1 تا 10	13
عدد 11 تا 50	21
عدد 51 تا 100	36
عدد 101 تا 140	17
عدد 141 تا 150	13

شاخص های مرکزی
میانگین	80
میانه	75
نما	100

ایرانی‌ها به طور کلی اخبار مرتبط با فساد را زیاد دنبال نمی کنند

مطابق نتایج این نظرسنجی، تنها حدود 14 درصد پاسخگویان می‌گویند که اخبار و اطلاعات مربوط به فساد را در حد زیاد و خیلی زیاد دنبال می کنند. حدود دو سوم (68 درصد) هم اخبار مرتبط با فساد را اصلاً دنبال نمی کنند یا آن را خیلی کم و کم دنبال می کنند. 18 درصد از پاسخگویان نیز، اخبار مرتبط با فساد را تاحدی (یا متوسط) دنبال می کنند.

یافته‌های این تحقیق مشابه سایر یافته‌های نظرسنجی‌های آی‌پز است که طی آنها پاسخگویان به طور کلی چندان پیگیر اخبار و اطلاعات روز نیستند.

میزان پیگیری اخبار مرتبط با فساد توسط ایرانی ها	%
خیلی زیاد	4
زیاد	10
متوسط / تاحدی	18
کم	14
خیلی کم	16
اصلا	38

صدا و سیما اصلی‌ترین مرجع خبری برای پیگیری اخبار مرتبط با فساد است

در میان کسانی که اخبار مرتبط با فساد را در حد خیلی کم تا خیلی زیاد دنبال می‌کنند، صدا و سیما اصلی ترین مرجع خبری است (35 درصد). بعد از صدا و سیما، ارتباطات شفاهی (27 درصد) و اینترنت (19 درصد) از دیگر مراجع خبری برای پیگیری اخبار مرتبط با فساد است. روزنامه ها (12 درصد) و ماهواره (7 درصد) هم در رده های بعدی قرار دارند.

روش اجرای نظرسنجی

• این پیمایش به صورت تلفنی، طی روزهای 4 تا 16 مهر ماه 1394 انجام شده است.
• پاسخگویان این نظرسنجی از میان کلیه ساکنان بالاتر از 18 سال مناطق شهری و روستایی سراسر کشور که دارای تلفن ثابت یا سیار بوده اند با نمونه گیری تصادفی انتخاب شده‌اند.
• نمونه‌گیری به صورت مرحله‌ای طبقه‌بندی شده در سطح گروهی از استان‌ها است. دارندگان تلفن‌ در سطح کل کشور واحد نمونه را تشکیل می‌دهند.
• برای گروه بندی استان ها جهت نمونه گیری، از اطلاعات مربوط به وضعیت شاخص توسعه ی انسانی استان ها استفاده شده است.
• حجم نمونه 1548 نفر است.
• یافته‌های نظرسنجی را با اطمینان ۹۵ درصد و در فاصله‌ی اطمینان 2.49 درصد برای بیشترین واریانس ممکن، می‌توان به کل افراد بالای ۱۸ سال ساکن ایران تعمیم داد.
• مصاحبه‌ها را پرسشگران آموزش دیده در طول ساعات فعال هر روز انجام داده اند.
• نمونه‌ها بر اساس جنس، سن و محل سکونت (منطقه شهری یا روستا) و بر اساس داده‌های سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ وزن دهی شده‌اند.
• میزان اعتماد و صداقت پاسخگویان از طرف پرسشگران با تجربه ارزیابی شده است. 48 نفر از کسانی که میزان صداقت و اعتماد آنان بسیار کم ارزیابی شده، از نمونه کنار گذاشته شده اند.
• برای سنجش آگاهی و اطلاع پاسخگویان از موضوع فساد در جامعه، از دو متغیر زمینه ای استفاده شده است: اول این که آنان تا چه اندازه اخبار مربوط به فساد اداری و مالی (مانند اختلاس و پارتی بازی و مانند آن) را دنبال می کنند و دوم این که این اخبار و اطلاعات را از چه مجرایی به دست می آورند.

ملاحظه

• مواردی که تحت عنوان «گزینه‌های دیگر» در این گزارش ارائه شده شامل نظری ندارم، نمی‌دانم، اخبار این موضوع را پیگیری نمی‌کنم و ... است.